Qlobal şəbəkənin strukturu
Qlobal hesablama şəbəkələri
müəssisədə olan və ya uzaq məsafədə yerləşən və informasiya mübadiləsinə
ehtiyacı olan bütün abonentlər arasında əlaqə yaratmaq imkanına malik
olmalıdır. Bunun üçün qlobal şəbəkə kompleks xidmətlər göstərməlidir. Qlobal
hesablama şəbəkəsi bir biri ilə əlaqədə olan üç alt şəbəkədən ibarətdir:
1. Verilənləri
ötürmə şəbəkəsi –VÖŞ;
2. EHM
şəbəkəsi;
3. Terminal
şəbəkəsi.
VÖŞ əlaqə kanalları və əlaqə
qovşaqlarından ibarət olub EHM-lər arasında informasiya mübadiləsini yerinə
yetirmək üçün nəzərdə tutulub; EHM və Terminal şəbəkələri VÖŞ-lər vasitəsilə
bir-biri ilə birləşdirilmiş əsas (ƏHM) və terminal (THM) EHM-lərdən ibarətdir.
Əsas EHM-lər abonent məsələlərinin həlli üçün nəzərdə tutulub. Terminal EHM-lər
isə abonent kompyuterlərini VÖŞ-lərə birləşdirmək üçündür.
Kommutasiya üsulları
İnformasiya mübadiləsini həyata keçirmək üçün abonentlər arasında əlaqə 3
üsulla yaradıla bilər:
1. kanalların
kommutasiyası;
2. məlumatların
kommutasiyası;
3. paketlərin
kommutasiyası.
Kanalların
kommutasiyası
Kanalların kommutasiyası abonentlər
arasında fiziki kanalın ayrı-ayrı hissələrini bir-birinin ardınca qoşaraq
verilənlərin birbaşa ötürülməsini təmin edir . Kanalların kommutasiyası zamanı
ardıcıl birləşmə və verilənlərin ötürülməsi prosesi şəkil 2b-dəki zaman
diaqramında göstərilib.
Burada ai abonenti ilə aj abonenti
arasında əlaqənin yaradılması tələb olunur. A qovşağı aj abonentinin ünvanına
uyğun olaraq ai abonentini B qovşağı ilə birləşdirir. Sonra birləşmənin
qoşulması əməliyyatı B, C və D qovşaqları ilə təkrarlanır. Nəticədə ai və aj
abonentləri arasında birbaşa əlaqə kanalı yaranmış olur. Kommutasiyanın sonunda
D qovşağı (və ya aj abonenti) əks əlaqə siqnalı göndərir, bu siqnal qəbul
edildikdən sonra ai abonenti verilənləri aj abonentinə ötürməyə başlayır.
Verilənlərin ötürülmə vaxtı ötürülən məlumatların uzunluğundan və kanalın
ötürmə sürətindən asılıdır. Şəkildəki U1 qiyməti məlumatın aj abonentinə
çatdırılma müddətini təyin edir.
Məlumatların
kommutasiyası
Məlumatların kommutasiyası başlıq və
verilənlərdən ibarət məlumatların şəbəkə qovşaqları tərəfindən təyin edilən
marşrut üzrə ötürülməsi yolu ilə həyata keçirilir. Məlumatın başlığında
məlumatı qəbul edəcək aj abonentinin ünvanı göstərilir. A qovşağı məlumatı
göndərən ai abonenti tərəfindən generasiya olunan məlumatı qəbul edirək öz
yaddaşında saxlayır. Sonra məlumatın başlığını araşdırır və onu B qovşağına
aparan ötürülmə marşrutunu təyin edərək ora göndərir. B qovşağı məlumatı
yaddaşında yerləşdirir və onu analoji prosedura ilə C qovşağına, C qovşağı isə
D qovşağına göndərir. Məlumatın qəbul edilməsi, araşdırılması və ötürülməsi
prosesi ai abonentindən aj abonentinə qədər marşrutda olan bütün qovşaqlarda
ardıcıl təkrar olunur. U2 –nin qiyməti məlumatların kommutasiyası zamanı
verilənlərin çatdırılma müddətini təyin edir.
Paketlərin
kommutasiyası
Paketlərin kommutasiyası məlumatları
müəyyən uzunluğu olan (adətən 1024 bayt) və başlıqla təmin olunmuş məlumat
elementləri –paketlərə bölmək və paketləri şəbəkə qovşaqları vasitəsilə təyin
edilən marşrut üzrə ötürmək yolu ilə həyata keçirilir. Şəkil 2-də göstərilən
diaqramların müqayisəsindən görünür ki, hər hansı bir məlumatın çatdırılma
vaxtı paket kommutasiyası üsulunda ən kiçik olur. Hesablama şəbəkələrində paket
kommutasiyası verilənlərin ötürülməsinin əsas üsuludur. Bu, paket kommutasiyası
zamanı verilənlərin VÖŞ vasitəsilə ötürülməsi zamanı gecikmələrin az olmasına
və aşağıdakı səbəblərə əsaslanır.
Birincisi, kanal kommutasiyası üsulu
tələb edir ki, kanalı yaradan bütün əlaqə xətləri eyni öturmə qabiliyyətinə
malik olsun, bu da VÖŞ-ün strukturuna olan tələbı sərtləşdirir. Məlumatların və
paketlərin kommutasiyası isə verilənlərin istənilən ötürmə qabiliyyətli əlaqə
xətləri ilə ötürülməsinə imkan verir.
İkincisi, verilənlərin paket şəklində
ötürülməsi verilənlər axınının multipleksləşdirilməsi üçün ən yaxşı şərait
yaradır, yəni kanalın iş vaxtının bir neçə verilənlər axınının eyni vaxtda
ötürülməsi üçün öz aralarında bölünməsini təşkil edir.
Üçüncüsü, paketlərin kiçik ölçülü
olması verilənlərin aralıq qovşaqlarda yadda saxlanılması üçün kiçik ölçülü
yaddaş ayırmağa imkan verir. Bundan əlavə paketlərdən istifadə edilməsi
verilənlər axınının idarə edilməsi məsələsini də asanlaşdırır.
Dördüncüsü, əlaqə xətləri ilə
verilənlərin ötürülmə etibarlığı böyük deyil. Tipik əlaqə xətti hər bitə 10-4 -
10-6 xəta ehtimalı ilə verilənlərin ötürülməsini təmin edir. Ötürülən
məlumatların uzunluğu nə qədər böyük olsa onun əngəllərlə korlanma ehtimalı
artır.
Bütün bunlar hesablama şəbəkələrində
informasiya ötürülməsi üsulu kimi paket kommutasiyasından istifadə edilməsini
vacib edir.
80-cı illərdə praktiki olaraq
paketlərin kommutasiyası ilə işləyən yalnız X.25- qlobal şəbəkə
texnologiyasından istifadə olunurdu. Bu gün seçim xeyli artıb, X.25 şəbəkələri
ilə yanaşı Frame Relay, ATM texnologiyalarından da istifadə olunur. Bununla
yanaşı qlobal komputer şəbkələrində TCP/ İP texnologiyasından da geniş istifadə
olunur ki, buna İnternet şəbəkəsini misal göstərmək olar. Bu şəbəkələr haqqında
qısa məlumat verək.
X.25 şəbəkələri:
təyinatı və strukturu
X.25 şəbəkələri bu gün korporativ şəbəkələrin qurulması üçün istifadə
olunan paket kommutasiyalı ən geniş yayılmış şəbəkələrdir. Bunun
əsas səbəbi odur ki, uzun müddət X.25 şəbəkələri kommersiya tipli paket
kommutasiyalı yeganə şəbəkə olub və şəbəkənin hazırlığı səviyyəsinə zəmanət
verirdi. Bundan əlavə X.25 şəbəkələri etibarlı olmayan xətlərdə kanal və şəbəkə
səviyyəsində səhvlərin aşkar edilməsi və korreksiyasını quran protokol hesabına
yaxşı işləyir.
X.25 şəbəkəsi yüksək sürətli ayrılmış
kanala birləşən paketlərin kommutasiyası funksiyasını yerinə yetirən S
(Switch)- kommutatorlarından ibarətdir. Asinxron start-stop terminalları (T) şəbəkəyə PAD
qurğuları vasitəsilə qoşulurlar. Onlar daxili və ya uzaqlaşdırılmış ola bilər.
Daxili PAD adətən kommutatorun (S) içərisində yerləşir. Terminallar daxili PAD
qurğusuna asinxron modemlə telefon şəbəkəsi vasitəsilə birləşirlər.
Uzaqlaşdırılmış PAD kommutatora X.25 əlaqə kanalı ilə birləşən çox da böyük
olmayan qurğudur. Bir PAD adətən 8, 16 və ya 24 asinxron terminala müraciəti
təmin edir. PAD-ın əsas funksiyasına aşağıdakılar aiddir:
·
Asinxron terminallardan alınmış simvolların paketə yığılması;
·
Paketlərdəki verilənlərin asinxron terminallara çıxarılması;
·
X.25 şəbəkəsi üzrə lazımi komputerlərlə qoşulma-ayrılma prosedurasının
idarə olunması;
·
Paketlərin dolması, gözləmə müddətinin sona çatması yarandıqda onların
ötürülməsi;
·
Və s.
Frame
Relay şəbəkələri
Frame Relay (kadrların retranslyasiyası) 1984-cü ildə CCITT (Consultative
Committle for International Telegraph and Telephone) yaradılmış və sonra
ANSI(American National Standarts Institute) tərəfindən təkmilləşdirilmişdir.
X.25 protokolundan fərqli olaraq Frame Relay daha güclü informasiya axınına
malik əlaqə xətləri üçün nəzərdə tutulub ki, bu da onun daha yüksək
məhsuldarlıqlını və keyfiyyətini təmin edir. Bundan başqa Frame Relay-ın üstün
cəhətlərindən biri də səhvlərin aşkar edilməsi üçün tsiklik-artıqlı koddan
(FCS) istifadə edilməsidir. Ancaq burada həmin səhvlərin düzədilməsi mexanizmi
yoxdur.
Bayraqlar (flags) verilənləri hər iki tərəfdən məhdudlaşdırır (hərəsi 1
bayt). Öndəki bayraqdan sonra 2 baytlıq ünvan (address) sahəsi gəlir. Sonra
verilənlər sahəsi gəlir – Data. Daha sonra 2 baytlıq FCS sahəsi gəlir. Frame
Relay həm ümumi, həm də xüsusi şəbəkələrdə istifadə edilə bilər. Bu zaman Frame
Relay interfeysi olan T1 multipleksorundan istifadə edilir ki, bu da başqa
interfeysləri də ona qoşmağa imkan verir ( məs.səsin ötürülməsi,
videotelekonfras keçirilməsi və s.).
ATM texnologiyası
Müasir böyük həcmli hesablama şəbəkələrində müxtəlif növlü və sistemli
kompyuter və avadanlıqlardan istifadə edilir ki, onların da bir-birilə
uyğunlaşdırılması şəbəkə adminstratorları üçün çoxlu problemlər yaradır. Bu
uyğunlaşmanı müəyyən dərəcədə yerinə yetirən ATM (Asynchronous Transfer Mode)
texnologiyası aşağıdakı şərtləri yerinə yetirir:
·
lokal və qlobal şəbəkələr üçün ümumi nəqliyyat protokolu;
·
hər birinin xidmət keyfiyyəti tələb olunan səviyyədə olmaqla kompyuter və
multimedia trafiklərini eyni nəqliyyat sistemləri çərçivəsində birləşdirmək;
·
tələbdən asılı olaraq verilənlərin ötürülməsi üçün giqabit/san sürətə malik
iyerarxik sistemin olması.
Burada ən çətin məsələ eyni əlaqə kanalı və eyni kommunikasiya
avadanlıqları istifadə etməklə kompyuter və multimedia trafiklərini eyni vaxtda
ötürməkdir. Bu funksiya ATM kommutatorunun köməyilə həyata keçirilir.
Şəkildə ATM kommutatorunun köməyilə üç mənbədən (meynfreym, local şəbəkə və
videokonfrans) qəbul edilən siqnalların ötürülməsi texnologiyası
göstərilmişdir. Burada ABR (Available Bit Rate- лазымлы бит сцрятли сервис). VBR (Variable Bit Rate – dəyişən bit sürətli servis), CBR ( Constant Bit
Rate – sabit bit sürətli servis) ATM şəbəkəsinin müxtəlif təbiətli siqnalların
ötürülməsi üçün göstərdiyi xidmət növləridir. ATM texnologiyasında müxtəlif
təbiətli paketlər -kompyuter, telefon və ya videokanal paketləri çox kiçik
ölçülü paketlərə bölünərək sistemin girişinə daxil olur. Paketlərin uzunluğu 53
bayt olur, bunlardan 5 bayt başlığın uzunluğu, 48 bayt isə verilənlər olur.
Belə ATM paketləri cell oyuqları adlanır. Bu paketlər böyük sürətli kanalla
istifadəçiyə ötürülür. Paketin belə kiçik olması onun az vaxt ərzində
ötürülməsinə imkan yaradır ki, bunun da bir az gecikməsi ötürmə tempinin aşağı
düşməsinə səbəb olmur. Məsələn, prioritetli multimedia sistemlərində onun
paketləri ən pis halda 53 baytın ötürülmə vaxtı qədər gecikə bilər, bu da 155
Mb/san sürət rejimində 3 mks-yə bərabər olur ki, çıxışda bu heç hiss edilmir.
ATM şəbəkələrində son qovşaqlar şəbəkəyə xüsusi əlaqə xətləri vasitəsilə
qoşulurlar, kommutatorlar isə öz aralarında yüksək sürətli, tezlik sıxlaşdırma
qabiliyyətli əlaqə kanalları vasitəsilə birləşirlər. Hər bir kommutator ona
qoşulmuş qovşaqların paketlərini həmin kanallar vasitəsilə ünvanda göstərilən
kommutatorlara ötürürlər.
Bunula bərabər ATM texnologiyasında paketlərdə xidməti informasiyanın az
olması üçün qlobal şəbəkə standartı kimi qəbul olunmuş virtual birləşmənin
təmini prinsipi tətbiq olunur. Bu zaman nəzərdə tutulmuş axırıncı qovşağın 20
baytlıq ünvanı yalnız birinci paketdə ötürülür və əlaqə yaradılan kimi o biri
paketlərdə yalnız virtual əlaqənin nömrəsi göstərilir. Ona görə də 53 baytın 5
baytı xidməti informasiya olur, onun 3 baytı (20 baytlıq ünvan əvəzinə) virtual
birləşmə üçün təyin edilir. 48 bayt isə verilənlər üçün nəzərdə tutulur. TCP/
IP texnologiyası əsasında işləyən, çox baha olmayan və bütün dünyanı əhatə edən
INTERNET - qlobal kompyuter şəbəkəsi haqqında məlumat növbəti mühazirədə təqdim
olunacaqdır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder